DÜNYA BU MUCİZE BİTKİYİ TÜRKİYE'DEN ALIYOR

Kekik, Antik çağlardan beri bilinen ve özellikle Akdeniz kuşağından dünyaya yayılan şifalı bitkiler arasında yer alıyor. Özellikle et yemeklerine lezzet katan bir baharat olması yanında, aromatik özellikleri nedeniyle ilaç ve kozmetik alanlarında da kullanılıyor. Türk mutfağının da olmazsa olmazları arasında yer alan kekik konusunda Türkiye dünyanın en büyük üreticisi ve ihracatçısı konumunda.

Kekik araştırmaları yapan Ziraat Yüksek Mühendisi Dr. Çiğdem Bozdemir, “İçerdiği çok kıymetli uçucu yağ nedeniyle önemini hiçbir zaman kaybetmemiştir” diyor.

Türkiye’de 77 türü var

Kekik, Akdeniz kuşağında yaygın olarak bulunabilen bir bitki türü ancak Amerika kıtasında da yetişiyor. Dünyada bilinen 5 ana cinse ait 306 türün 77’si Türkiye’de doğal olarak ya da tarım alanlarında yetiştiriliyor. Bu nedenle birçok ülke bitkisel ilaç, gıda, kozmetik hammaddesi olarak Türkiye’den kekik alıyor.

Thymus, Origanum, Satureja, Tymbra ve Coridothymus isimli beş cinse ait bu türlere ait daha fazla sayıda da alt grup bulunuyor. Origanum cinsine ait türlerin yüzde 65,2’si, Thymus cinsine ait türlerin yüzde 52.6’sı ve Satureja cinsine ait türlerin yüzde 28’i endemik yani sadece Türkiye’de yetişiyor.

Başer, Oğuz, Uluğ Bey…

Türkiye, kekiği doğada yetişen haliyle bırakmış değil.  Kalite, verim, adaptasyon ve çeşit geliştirme amaçlı olarak Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’ne (TAGEM) bağlı enstitülerde çalışmalar yürütülüyor.

4 enstitüde 5 farklı türde kekik çeşidi geliştirildi. Bunun yanı sıra devam eden farklı projelerde bazı kekik türleri üzerinde Doğu akdeniz Geçit kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü ve Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü ile çalışmalar yapılıyor.  Bu çalışmalarla Ceylan 2002, Tayşi 2002, Winter, Timo, Tınmaz, Başer, Oğuz, Tekin 2017, Uluğ Bey, Arımaz77 isimleri verilen türler tescil edildi.

Türk Kekiği

Dr. Çiğdem Bozdemir, Türkiye’nin kekik ihracatında önemli bir paya sahip olduğunu belirterek, Yunanistan, İspanya, Şili, Meksika, Suriye gibi ülkeleri geride bıraktığını söyledi. 2023 sonu itibariyle 17 bin tondan fazla kekik ihraç edilmiş ve 55 milyon doların üzerinde döviz girdisi sağlanmıştı.

2024’te ise 18,6 bin tondan fazla kekik ihraç edilerek, 62,3 milyon dolar döviz girdisi sağlandı. Bozdemir, şunları söylüyor:

“Bu rakamlar işlenmemiş kekik olarak adlandırılan ezilmemiş-öğütülmemiş kekik grubu, işlenmiş kekik grubu olarak adlandırılan ezilmiş-öğütülmüş kekik grubu ve uçucu yağlar içerisinde yer alan kekik yağını kapsamaktadır. Türk kekiğinin kalite standardı ona ‘Turkish Oregano (Türk Kekiği)’ adının verilmesine neden olmuştur. Türkiye’den ihracatı yapılan kekik ve kekik yağı karvakrolce zengin olup, anavatanı olduğumuz Origanum türlerinden elde edilmektedir. “

Üretimi artıyor

2018 yılında 139 bin dekar alanda toplam 15 bin ton civarı üretim yapılıyordu. 2023’e gelindiğinde ise üretim yapılan alan 216 bin dekara, üretim ise 30 bin tonun üzerine çıktı. Özellikle İzmir Kekiği ve İstanbul Kekiği’nin çok ilgi gördüğünü belirten Bozdemir “dünyadaki Türk kalitesi imajının korunması gerektiğini” belirterek şunları dile getiriyor:

“Küresel dünyada tüketiciler bilinçlendikçe ve eğitim düzeyleri arttıkça parfüm, ilaç, kozmetik gibi alanlarda sağlıklı, saf ve doğal ürünlerin talebi de artıyor. Bu nedenle kekik hem pazar payını hem de birim fiyatını artırıyor. Kekikte dünya pazarlarında liderliğimizi ve marka adımızı korumak ve sürdürmek için pazar talebine, standartlarına ve miktarına uygun, kaliteli baharat ve uçucu yağ üretiminin gerçekleştirilmesi önem arz ediyor. Türkiye kurallara bağlı kaldıkça, sahip olduğu coğrafyanın ve bitki zenginliğinin avantajıyla standartların çok daha üzerinde kaliteli kekik yetiştirme imkanına sahiptir.”

Sağlık sektöründeki çalışmalar

Kekik konusunda en çok çalışma yapılan alanlardan biri ilaç sektörü. Bozdemir, bu konuda şunları anlatıyor:

“Kekiğin antiviral özelliği akut viral solunum yolu enfeksiyonlarının çoğundan sorumlu olan rinovirüsler ve influenza virüsleri üzerindeki etkisi araştırıldı ve influenza virüsüne karşı antiviral aktiviteye sahip olduğu ortaya çıktı. Son zamanlarda, koronavirüs hastalığı COVID-19 ile birlikte şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüs-2'ye (SARS-CoV-2) karşı etkili preparatlar geliştirmek yapılan çalışmalarda doğal bileşiklerde kullanılmıştır.

ABD Çevre Koruma Ajansı kekikten elde edilen timolü sağlık, kurumsal ve konutlarda harici sert yüzeylerin ve ellerin dezenfeksiyonu için COVID-19'a karşı kullanılacak dezenfektanlar listesine koydu. Ayrıca daha önceki çalışmalar kekik uçucu yağının insan ve kedi koronavirüsleri de dahil olmak üzere çeşitli RNA virüslerine karşı etkili olduğunu göstermiştir. Farklı kanser türlerinin tedavisinde de bitkinin yer aldığı ve olumlu gelişmelerin olduğu çalışmalar yürütülmektedir."

Nasıl kullanılmalı?

Dr. Çiğdem Bozdemir, kekiğin daha çok baharat olarak kullanıldığını anımsatarak, salata ve turşu gibi de kullanılabileceğini belirtiyor. Uçucu yağından en fazla faydayı almak için yemeğin altını kapatmadan birkaç dakika önce kekiğin eklenmesini öneren Bozdemir, bir miktar kuru/yaş kekiğin üzerine sıcak su eklenerek birkaç dakika bardakta üstü kapalı şekilde demlemesiyle çayının yapılabileceğini belirtiyor.

Kekiğin keskin bir tadı olduğunu hatırlatan Bozdemir, su, meyve suyu, domates suyu gibi sıvılarla seyreltilerek kullanılabileceğini ifade ediyor. Buharı solunum yolu enfeksiyonları ve stres için kullanılan kekiği elbette kronik rahatsızlığı olanlar ya da hamile olanların her zaman olduğu gibi doktora danışarak kullanması gerekiyor.